blogbezzapachu

fotka ze strony www.zentis.de

Z cyklu "wyszperane w sieci". Trochę naukowych uwag na temat alergii na zapachy. Muszę przyznać, że trochę mnie to przeraziło.

Marta Kieć-Świerczyńska1

Beata Kręcisz1

Dominika Świerczyńska-Machura2

UCZULENIE NA KOSMETYKI. I. ŚRODKI ZAPACHOWE*

ALLERGY TO COSMETICS. I. FRAGRANCES

1 Z Przychodni Chorób Zawodowych

2 Z Kliniki Chorób Zawodowych

Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi

STRESZCZENIE Przedstawiono aktualne informacje dotyczące alergii na środki zapachowe zawarte w kosmetykach i wyrobach chemii gospodarczej.

W przemyśle perfumeryjnym używa się ok. 3000 aromatów. Pojedyncze produkty mogą zawierać od 10 do 300 związków. Zwrócono uwagę na

trudności w diagnostyce nadwrażliwości na zapachy. Mieszanina 8 tych produktów, przeznaczona do skrinningowej diagnostyki, wykrywa uczulenie

tylko u ok. 30% pacjentów z nietolerancją kosmetyków. Omówiono zmiany w częstości uczulenia na poszczególne aromaty. Obecnie rzadziej uczulają

produkty cynamonowe, częściej natomiast związki chemiczne wchodzące w skład mchów dębowych.

Od lat 90. ubiegłego wieku alergia na syntetyczny środek zapachowy – Lyral® jest przedmiotem zainteresowania wielu ośrodków naukowych, badających

alergię kontaktową. Środek ten zawiera połowa produktów kosmetycznych, obecnych na rynkach europejskich, zwłaszcza dezodoranty,

a także kosmetyki po goleniu, lotiony do rąk i ciała. Daje pozytywne reakcje u ok. 10% chorych z alergią na środki zapachowe. Wykrycie uczulenia

na Lyral® jest trudne, nie wchodzi w skład komercyjnych zestawów alergenów do diagnostyki nadwrażliwości na środki zapachowe. Med. Pr 204; 55

(1): 203—206

Słowa kluczowe: kosmetyki, środki zapachowe, uczulenie kontaktowe

Adres autorek: Św. Teresy 8, 90-950 Łódź, e-mail:marswier@imp.lodz.pl

Nadesłano: 21.11.2003 r.

Zatwierdzono:

© 2004, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi

WSTĘP

Liczne doniesienia piśmiennictwa światowego, jak również

obserwacje własne prowadzone w Instytucie Medycyny Pracy

w Łodzi wskazują, iż wzrasta częstość alergii na związki

chemiczne, wchodzące w skład kosmetyków. Oprócz uczulenia

charakterystycznego dla poszczególnych zawodów, obserwujemy

bardzo częstą nadwrażliwość na liczne inne alergeny,

pochodzące ze środowiska pozazawodowego, w tym

np. na środki zapachowe obecne w kosmetykach. Ponadto

w ostatnich latach zmianie uległy receptury wielu produktów

przemysłu perfumeryjnego i chemii gospodarczej. W pracy

przedstawione zostaną najnowsze informacje dotyczące tych

zagadnień. Mogą być przydatne w diagnostyce alergii kontaktowej,

a także stanowić podstawę różnicowania etiologii

zawodowej lub pozazawodowej zmian chorobowych.

Kosmetyki to substancje lub mieszaniny przeznaczone

do stosowania na naskórek, włosy, paznokcie, wargi, narządy

płciowe oraz błony śluzowe i zęby wyłącznie w celu

oczyszczania, perfumowania, osłaniania, utrzymywania

w dobrej formie i korygowania zapachu. W przeciwieństwie

do leków zewnętrznych, kosmetyki nie powinny zmieniać

budowy i funkcji tkanek na które są aplikowane. Szacuje się,

iż 95% kobiet i 75% mężczyzn ma codzienny kontakt z tymi

produktami. Niepożądane reakcje na kosmetyki, oceniane

na ok. 10% populacji generalnej, zwykle związane są z ich

drażniącym działaniem, reakcje alergiczne są rzadsze (1).

Uczulenie zależy od rodzaju związku chemicznego oraz

czasu ekspozycji. Kosmetyki dzieli się na pozostawiane na

skórze (leave-on) i spłukiwane (rinse-off). Pierwsze z nich

(kremy, balsamy, perfumy) są odpowiedzialne za większość

nadwrażliwości. Kosmetyki spłukiwane (szampony i inne

detergenty), których kontakt ze skórą jest krótki, uczulają

rzadziej. Ważnym czynnikiem, mającym wpływ na powstawanie

alergii jest miejsce aplikacji. Najbardziej wrażliwe są

powieki, a także fałdy pachowe i pachwinowe. Stosowanie

kosmetyków na skórę podrażnioną (np. podczas golenia)

i zapalnie zmienioną zwiększa ryzyko alergizacji. Wyraźna

jest również zależność między częstością aplikacji kosmetyku

a powstawaniem uczulenia. Alergizują środki zapachowe,

* Praca wykonana w ramach zadania finansowanego z dotacji na działalność

statutową nr IMP 11.2/2003 pt. „Diagnostyka alergii kontaktowej na

dodatki do pasz oraz środki ochrony roślin aktualnie stosowane w rolnictwie”.

Kierownik zadania: prof. dr hab. M. Kieć-Świerczyńska.

Medycyna Pracy 2004; 55 (2): 203 — 206 203

konserwanty, antyoksydanty, emulgatory, filtry przeciwsłoneczne

i inne specyficzne dodatki. Od stycznia 1998 r.

wszystkie kosmetyki winny być opatrzone ulotkami zawierającymi

listę ich składników (2).

Środki zapachowe wchodzą w skład kosmetyków, produktów

chemii gospodarczej i artykułów spożywczych.

W przemyśle perfumeryjnym używa się ok. 3000 aromatów.

Pojedyncze produkty mogą zawierać od 10 do 300 związków.

Największą liczbę zawierają kosmetyki, zwłaszcza perfumy,

wody kolońskie, toaletowe i po goleniu oraz dezodoranty.

Zawartość środków zapachowych w perfumach sięga 20%,

w wodach kolońskich 8%. Zapachów używa się w mydłach,

pastach do zębów, płynach do płukania ust. Wykazano obecność

geraniolu, hydroksycytronellalu, izoeugenolu, alkoholu

cynamonowego w hydro-alkoholowych środkach do pielęgnacji

dzieci (3). Wchodzą w skład produktów domowych, w tym

detergentów, środków czyszczących, zmiękczaczy, aerozoli

odświeżających, past i wosków. Według danych autorów

duńskich 59 środków chemicznych używanych w domach

i w pracy zawiera zapachy (4). Dodawane są do produktów

przemysłowych (chłodziwa do skrawania metali, płyny galwanizacyjne,

farby, guma, plastiki, insektycydy, herbicydy, klimatyzatory).

Niepożądane reakcje może powodować papier,

w tym pieluszki, chusteczki i serwetki kosmetyczne, papier

toaletowy. Naturalne aromaty, jak cynamon, goździki, wanilia,

kardamon dodawane są do żywności, napojów, pastylek

do ssania, gum do żucia, słodyczy, lodów, tytoniów.

W wielu krajach środki zapachowe uczulają coraz częściej

i alergia ta zajmuje już 2 miejsce po uczuleniu na nikiel

(5–8). Ocenia się, że u 1–16% populacji nieselekcjonowanej

występuje nadwrażliwość na produkty zapachowe, najczęściej

objawiająca się pod postacią alergicznego kontaktowego

zapalenia skóry, pokrzywki kontaktowej oraz reakcji

fototoksycznych (9–11). Zmiany skórne dotyczą różnych

okolic skóry, w tym twarzy, szyi, dołów pachowych (indykator

alergii na aromaty), a także rąk (12). Uczulenie na

te związki u chorych z wypryskiem sięga 8–10% pacjentów

Unii Europejskiej (13,14). U 30–45% chorych zapachy są

przyczyną złej tolerancji kosmetyków (15).

Aromaty otrzymuje się z produktów naturalnych (pochodzenia

zwierzęcego lub roślinnego), są też syntetyzowane.

Naturalne olejki eteryczne, używane są również w aromatoterapii

(16). Każdy z nich składa się z wielu substancji, głównie

terpenów, a także aldehydów, alkoholi i estrów. W leczeniu

szczególnie chorób skóry i układu oddechowego stosuje

się liczne olejki, w tym drzewa herbacianego, lawendowy,

rozmarynowy, sandałowy, cytrynowy, różany. Olejek różany,

wraz z olejkiem jaśminowym i ilangowym, jest składnikiem

znacznej ilości perfum dobrej jakości. Testując, w klinikach

niemieckich i duńskich, 480 kolejnych pacjentów z wypryskiem

perfumami Opium® i Venezia®, stwierdzono uczulenie

na nie 3 do 10% badanych (17). W przemyśle kosmetycznym

znalazły zastosowanie również syntetyczne substancje zapachowe,

które są znacznie tańsze, ale cechują się silniejszymi

właściwościami alergizującymi. Dobór kompozycji zapachowych

zmienia się i zależy od wielu czynników, w tym od ceny,

aktualnej mody oraz względów technologicznych (innych

substancji używa się do perfumowania produktów sypkich,

innych do kremów czy roztworów) (18). Badaniem i wskazówkami

dotyczącymi ograniczeń w stosowaniu substancji

zapachowych zajmuje się Międzynarodowe Stowarzyszenie

Badania Substancji Zapachowych (International Fragrance

Research Associaton IFRA) powołane w 1973 r.

Do skriningowego badania alergii kontaktowej na środki

zapachowe służą mieszaniny (koktajle) kilku związków,

wprowadzone w 1977 r. przez Larsena (19). W skład fragrance

mix wchodzi 8 produktów: aldehyd i alkohol cynamonowy,

eugenol i izoeugenol, geraniol, hydroksycytronellal,

aldehyd amylocynamonowy, mech dębowy. Mieszanina ta

daje niekiedy odczyny fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne.

Niemniej jednak wykrywa nadwrażliwość na zapachy,

wg niektórych badaczy nawet u 70% uczulonych (20), jakkolwiek

liczne inne publikacje świadczą, iż odsetek ten jest

znacznie niższy i wynosi ok. 30% (18,21–23). Izoeugenol,

aldehyd cynamonowy i hydroksycytronellal wchodzą w skład

dezodorantów i wysokiej jakości drogich perfum. 27% komercyjnych

produktów perfumowanych zawiera eugenol,

który jest również lekiem stomatologicznym (5,24,25).

Testując pacjentów poszczególnymi zapachami (tab. 1)

stwierdzono, iż zwykle uczulają aldehyd i alkohol cynamonowy,

izoeugenol, absolut mchu dębowego, geraniol, eugenol,

hydroksycytronellal, olejek ilangowy, różany i geraniowy.

Alergia na pozostałe zapachy jest rzadsza (26). Obecnie

częściej uczula mech dębowy, rzadziej alkohol i aldehyd

cynamonowy (27,28). Około połowa pacjentów z alergią na

mech dębowy reaguje również na kalafonię i jej produkty

(kwas abietynowy i hydroksyabietynowy) (27).

Dezodoranty są kosmetykami jednymi z najczęściej

stosowanych, są również najczęstszymi źródłami alergii.

W 71 dezodorantach zidentyfikowano 226 różnych związków

chemicznych (29). Hydroksycytronellal i aldehyd cynamonowy,

wykrywane w wielu tych wyrobach, powodują

zmiany w dołach pachowych (30–32). Prowokacja zdrowej

skóry dezodorantami zawierającymi hydroksycytronellal

w stężeniu 0,032–0,32%, po kilku tygodniach wywoływała

zapalenie skóry dołów pachowych u osób uczulonych na

ten składnik (33). Farnezol, obecny w dezodorantach, jest

zarówno środkiem zapachowym, jak i odkażającym. 10%

z 71 dezodorantów obecnych na europejskim rynku zawiera

ten produkt (29). Uczulenie na farnezol w dezodorantach

pierwszy opisał Goossens i Merckx (34), następnie inni badacze

(35,36).

Od lat 90. ubiegłego wieku zainteresowanie alergologów

budzi nowy uczulający syntetyczny środek zapachowy. Jest

nim Lyral®, 4-(4-hydroksy-4-metylo-pentylo)-3-cykloheksano

karboksyaldehyd, produkowany przez International Flavors

& Fragrances (Nowy Jork, USA), także dostępny jako

Kovanol® z Takasago International Corp. (Tokio, Japonia).

Wchodzi w skład 30–50% produktów kosmetycznych obecnych

na rynkach europejskich, zwłaszcza dezodorantów,

204 M. Kieć-Świerczyńska i wsp. Nr 2

a także kosmetyków po goleniu, lotionów do rąk i ciała, dając

pozytywne reakcje u ok. 10% chorych z alergią na środki

zapachowe (37–40). Niemiecka Grupa Badająca Wyprysk

Kontaktowy (DKG), włączyła Lyral® do listy standardowych

alergenów, przeznaczonych do testowania każdego pacjenta

z podejrzeniem kontaktowego zapalenia skóry, stwierdzając

nadwrażliwość na ten czynnik u 2% kolejnych chorych (38).

Związek pomiędzy uczuleniem na środki zapachowe

a wypryskiem rąk jest szeroko dyskutowany (41). Ręce są

eksponowane na środki zapachowe obecne w kosmetykach

(lotiony, preparaty po goleniu, szampony i wiele innych),

a także w wielu innych domowych i zawodowych produktach,

np. detergentach, płynach do mycia naczyń, mydłach,

silnie działających środkach czyszczących. Wieloośrodkowe

badania z użyciem poszerzonego zestawu środków zapachowych

wykazały, że spośród 658 pacjentów z wypryskiem

rąk, 10,2% reagowało na przynajmniej jeden ze środków

zapachowych, przy czym dotychczas stosowany koktajl zapachowy

był niewystarczający do wykrycia nadwrażliwości.

Pacjenci reagowali na cytral, Lyral®, oksydowany L-limonen

(12). Wzrasta rola alergii na limonen i jego oksydowane pochodne,

ze względu na szerokie zastosowanie, w wysokich

stężeniach, w wielu produktach konsumpcyjnych i przemysłowych.